Περιγραφή
Βασικές πληροφορίες
Η Ιερά Μονή Μεγίστης Λαύρας μπορεί να θεωρηθεί η μήτρα του κοινοβιακού μοναχισμού του Άγιου Όρους. Ιδρύθηκε το 963 από τον Άγιο Αθανάσιο τον Αθωνίτη. Αποτέλεσε πρότυπο για όλες τις Ιερές Μονές, όχι μόνο για τον τρόπο οργάνωσης και λειτουργίας της, αλλά και για τη δομή των κτιριακών της εγκαταστάσεων. Ο αγιορειτικός μοναχισμός οφείλει την ιδιαιτερότητά του – κατά ένα ποσοστό – στη Μεγίστη Λαύρα. Σήμερα, η Ιερά Μονή Μεγίστης Λαύρας κατέχει την πρώτη θέση στην ιεραρχία των αθωνικών Μονών. Ηγούμενός της είναι ο Αρχιμανδρίτης Πρόδρομος.
Η συνολική μορφολογία της Μονής έχει κοινά στοιχεία με εκείνη των βυζαντινών Οχυρών. Περιβάλλεται από υψηλά τείχη σε σχήμα επιμηκυμένου εξαγώνου. Κατά διαστήματα υπάρχουν τετράγωνοι Πύργοι, επάλξεις με περιδρόμους, προμαχώνες και πολεμίστρες. Η είσοδος της Μονής βρίσκεται προς τη βορειοδυτική γωνία της. Το Διαβατικό καλύπτεται από ημικυλινδρικό θόλο και πάνω από τον θόλο βρίσκεται Παρεκκλήσιο. Ο διπλός πυλώνας της εισόδου ενισχύεται εξωτερικά από τείχος με επάλξεις και προστατευτικούς Πύργους.
Κοντά στην είσοδο είναι το Αρχονταρίκι. Η αυλή της Μονής είναι εκτεταμένη. Στο μέσο περίπου της αυλής βρίσκονται το Καθολικό με τη Φιάλη που είναι η αρχαιότερη του Αγίου Όρους, καθώς και δύο Παρεκκλήσια. Απέναντι και δυτικά του Καθολικού, η Τράπεζα και το Μαγειρείο. Στο εσωτερικό του περιβόλου είναι κτισμένες οι Πτέρυγες με τα Κελιά των μοναχών. Τα παράθυρά τους και οι πρόβολοι που σχηματίζουν είναι εστραμμένα προς την αυλή. Στο σύνολο του μοναστηριακού συγκροτήματος περιλαμβάνονται επίσης το Συνοδικό, το Σκευοφυλάκιο, η Βιβλιοθήκη, εργαστήρια και αποθηκευτικοί χώροι. Έξω από τη Μονή βρίσκεται ο κήπος, το Κοιμητήριο, τα βοηθητικά κτίσματα και ο Αρσανάς.
H ακμή της Μεγίστης Λαύρας άρχισε από την ίδρυσή της. Στο τέλος του 10ου αιώνα έχει εκατόν εξήντα μοναχούς, ενώ τον 11ο αιώνα επτακόσιους. Ο χρυσός αιώνας της Μονής θεωρείται ο 14ος, κατά τον οποίο μόνασαν σε αυτήν πολλοί άγιοι πατέρες – μεταξύ των οποίων και ο μεγάλος ησυχαστής άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς. Κατά την διάρκεια του 15ου αιώνα δέχθηκε πολλαπλές πειρατικές επιδρομές και υπέστη καταστροφές, με αποτέλεσμα την υιοθέτηση του ιδιορρύθμου τρόπου λειτουργίας προκειμένου να λειτουργεί στοιχειωδώς. Εκμεταλλευόμενοι οι μοναχοί της την αναγνώριση ορισμένων ευνοϊκών προνομίων, κατάφεραν κατά το τέλος του 15ου αιώνα, να αποκαταστήσουν κατεστραμμένα κτίρια και αγιογράφησαν εκ νέου το Καθολικό και τα Παρεκκλήσιά του. Στις 25 Μαρτίου 1575, η Μονή επανήλθε στο κοινοβιακό σύστημα με Σιγίλλιο του Πατριάρχου Ιερεμία του Γ΄. Η νέα της ακμή συνοδεύτηκε με καταβολή φόρων για λογαριασμό και άλλων Μονών και κράτησε μέχρι τα τέλη του 18ου αιώνα, οπότε περιέπεσε σε μαρασμό και αργότερα πάλι στην ιδιορρυθμία. Στα μέσα του 18ου αιώνα ιδρύθηκε στη Μονή το παλαιότερο τυπογραφικό εργαστήριο το οποίο λειτούργησε στον Ελλαδικό χώρο. Κατά την έκρηξη της Ελληνικής Επανάστασης η Λαύρα είχε 117 μοναστηριακούς μοναχούς και 448 εξαρτηματικούς – ερημίτες, σκητιώτες και κελιώτες – πολλοί εκ των οποίων συμμετείχαν ενεργά σε αυτήν.
Η γεωγραφική έκταση της Μονής είναι η μεγαλύτερη του Αγίου Όρους – 72.000 στρέμματα. Όπως προκύπτει από το τηρούμενο από χιλιετίας βιβλίο, επονομαζόμενο «Κουβαρά», στην ιστορική της διαδρομή μόνασαν εντός της είκοσι επτά Πατριάρχες, 150 Αρχιερείς, 168 Ηγούμενοι, 3.400 ιερομόναχοι, και 14.000 μοναχοί. Στην περιοχή της, ήκμασαν αρχαία μονύδρια, αρκετές εξαρτηματικές Σκήτες, οι οποίες σήμερα αποτελούν απλώς περιοχές Κελιών ή Ησυχαστηρίων και πολλά ιστορικά Κελιά. Εδώ ασκήτεψαν και ετελειώθησαν πολλοί και επώνυμοι αναχωρητές και ερημίτες. Περισσότεροι από εξήντα άγιοι της Εκκλησίας μας εγκαταβίωσαν στην Ιερά Μονή Μεγίστης Λαύρας. Έχει Εξαρτήματά της τρεις Σκήτες, εξήντα Κελιά, εξήντα Ησυχαστήρια, έξι Καθίσματα και αρκετά Ερημητήρια στην ευρύτερή της περιοχή. Λειτουργεί κοινοβιακά από το 1980 με Σιγίλλιο του Πατριάρχη Δημητρίου.
Παναγία η Οικονόμισσα
Η προσωνυμία αυτή σχετίζεται με το θαύμα της επεμβάσεως Της κατά την ανοικοδόμηση της Ιεράς Μονής Μεγίστης Λαύρας. Όταν τελείωσαν τα τρόφιμα ο Άγιος Αθανάσιος ο Αθωνίτης αποφάσισε να μεταβεί στις Καρυές για βοήθεια. Από τις Καρυές μέχρι τη Λαύρα με το αυτοκίνητο είναι μία ώρα. Στο δρόμο εμφανίσθηκε και πάλι η Θεοτόκος και του είπε να επιστρέψει στο Μοναστήρι και θα βρεί τις αποθήκες γεμάτες από τρόφιμα. Όπως και έγινε.”Καγώ έσομαι Οικονόμος της Μονής.” Σ΄αυτό το Μοναστήρι το διακόνημα του Οικονόμου δεν δίνεται σε κανένα αδελφό επειδή η ίδια η Θεοτόκος είναι η Οικονόμισσα. Δίνεται μόνον το διακόνημα του Παραοικονόμου. Στη Λιτή του Καθολικού και αριστερά από τη Βασιλική Πύλη βρίσκεται η μεγάλη Εικόνα της Παναγίας της Οικονόμισσας. Δέκα Άγιοι της Ιεράς Μονής περιβάλλουν την Θεοτόκο,που είναι ένθρονη. Καθημερινά από την Λαυρεωτική Αδελφότητα ψάλλεται μπροστά στην Εικόνα της το “Αξιον Εστί.”
Στην Εικόνα αυτή βάζουν μετάνοια οι Εφημέριοι πριν να λειτουργήσουν. Η Εικόνα είναι μεγάλων διαστάσεων 1,75 Χ 1,34 και φέρει αργυρή επένδυση. Στο κέντρο εικονίζεται η Παναγία η Βρεφοκρατούσα, περιβαλλομένη από τον κτίτορα της Μονής, αυτοκράτορα του Βυζαντίου, Νικηφόρο Φωκά, τον Άγιο Γεώργιο αριστερά, τον δεύτερο κτίτορα, αυτοκράτορα του Βυζαντίου, Ιωάννη Τσιμισκή και δεξιά τον Άγιο Δημήτριο. Στο άνω αριστερά τμήμα της Εικόνας εικονίζονται εκατέρωθεν της Παναγίας σε προτομή ο Άγιος Μιχαήλ Συνάδων, ο Άγιος Αθανάσιος ο Αθωνίτης, και ο Άγιος Ιωάννης ο Πρόδρομος αριστερά,και ο Άγιος Νικόλαος,ο Άγιος Στέφανος ο Πρωτομάρτυς και ο Άγιος Συμεών ο Θεοδόχος δεξιά. Επικεφαλής των δύο ενοτήτων είναι οι Αρχάγγελοι σε προτομή και κρατούν δύο δίσκους μέσα στους οποίους αναγράφεται η επιγραφή “Παναγία η Οικονόμισσα”.
Βίος του Οσίου του Αθανασίου του εν Άθω
Ο Όσιος Αθανάσιος, ο οποίος καταγόταν από την Τραπεζούντα, προέρχονταν από πολύ ευσεβή και εύπορη οικογένεια. Η οικογένειά του, του προσέφερε όλα τα απαραίτητα εφόδια για τις σπουδές του, τις οποίες τις ολοκλήρωσε στην Κωνσταντινούπολη. Εκεί του γεννήθηκε μέσα στην ψυχή του η επιθυμία να γίνει μοναχός και να φθάσει στα άκρα της ασκητικής ζωής.
Γι’ αυτό ακριβώς τον λόγο, πήγε στο όρος Κυμινάς της Μικράς Ασίας, όπου βρισκόταν ένα μοναστήρι του οποίου ηγούμενος ήταν ο Μιχαήλ, ο επονομαζόμενος Μαλείνος. Έτσι ανάμεσα στους μοναχούς, συγκαταριθμήθηκε και ο Αθανάσιος. Στο λίγο χρονικό διάστημα που ήταν στο Μοναστήρι, διακρίθηκε για τις αρετές και για την ασκητική του ζωή. Επειδή όμως έφθασε σε ύψιστα σημεία αρετής και τον τιμούσαν όλοι, αποφάσισε να φύγει και πήγε στον Άθωνα κοντά σε ένα γέρο ασκητή υπακούοντας σ’ αυτόν με μεγάλη ταπεινοφροσύνη.
Εν συνεχεία μετά από Θεία αποκάλυψη, έφυγε από εκεί και πήγε στα ενδότερα του Αγίου Όρους. Εκεί μετά από πολλές παρακλήσεις του αυτοκράτορα Νικηφόρου Φωκά, με τον οποίο γνωρίζονταν, έχτισε έναν ναό προς τιμήν της Παναγίας. Επίσης έφτιαξε πολλά κελιά για τούς μοναχούς. Μετά λοιπόν από πολλούς κόπους και θυσίες, δημιούργησε την ιερά Μονή της Μεγίστης Λαύρας, η οποία είναι η αρχαιότερη μονή στο Όρος και τιμάται επ’ ονόματι του Οσίου Αθανασίου (963 μ.Χ.).
Στην συνέχεια εξεδήμησε προς Κύριον και μάλιστα κατά τρόπο μαρτυρικό. Συγκεκριμένα υπήρχε ανάγκη να μετασκευαστεί η οροφή του Ναού της Μονής. Ο Όσιος, αν και σε μεγάλη ηλικία, ανέβηκε και αυτός μαζί με άλλους αδελφούς της μονής για να κάνουν το έργο. Η οροφή όμως κατέρρευσε και καταπλάκωσε τον Όσιο μαζί με τους υπόλοιπους αδελφούς.
Απολυτίκιο Οσίου του Αθανασίου του εν Άθω
Ἦχος γ’. Τὴν ὡραιότητα.
Τὴν ἐν σαρκὶ ζωήν, σοῦ κατεπλάγησαν, Ἀγγέλων τάγματα, πῶς μετὰ σώματος, πρὸς ἀοράτους συμπλοκάς, ἐχώρησας πανεύφημε, καὶ κατετραυμάτισας, τῶν δαιμόνων, τὰς φάλαγγας· ὅθεν Ἀθανάσιε, ὁ Χριστὸς σὲ ἠμείψατο, πλουσίαις δωρεαῖς· διὸ Πάτερ, πρέσβευε Χριστῷ τῷ Θεῷ, σωθῆναι τὰς ψυχὰς ἡμῶν.
Κοντάκιον
Ἦχος πλ. δ’. Τῇ ὑπερμάχῳ.
Ὡς τῶν ἀϋλων οὐσιῶν θεωρὸν ἄριστον, καὶ πρακτικὸν ὑφηγητὴν παναληθέστατον, εὐφημοῦμέν σε ἡ ποίμνη σου, καὶ βοῶμεν, Μὴ ἐλλίπης ἱκετεύειν πρὸς τὸν Κύριον, λυτρωθῆναι πειρασμῶν καὶ περιστάσεων, τοὺς βοώντάς σοι, Χαίροις Πάτερ, Ἀθανάσιε.
Απολυτίκιο Εισοδίων της Θεοτόκου
Ἦχος δ’.
Σήμερον τῆς εὐδοκίας Θεοῦ τὸ προοίμιον, καὶ τῆς τῶν ἀνθρώπων σωτηρίας ἡ προκήρυξις ἐν Ναῷ τοῦ Θεοῦ, τρανῶς ἡ Παρθένος δείκνυται, καὶ τὸν Χριστὸν τοῖς πᾶσι προκαταγγέλλεται. Αὐτῇ καὶ ἡμεῖς μεγαλοφώνως βοήσωμεν, Χαῖρε τῆς οἰκονομίας τοῦ Κτίστου ἡ ἐκπλήρωσις.
Κοντάκιον
Ἦχος δ’. Ὁ ὑψωθεὶς.
Ὁ καθαρώτατος ναὸς τοῦ Σωτῆρος, ἡ πολυτίμητος παστὰς καὶ Παρθένος, τὸ Ἱερὸν θησαύρισμα τῆς δόξης τοῦ Θεοῦ, σήμερον εἰσάγεται, ἐν τῷ οἴκῳ Κυρίου, τὴν χάριν συνεισάγουσα, τὴν ἐν Πνεύματι θείῳ· ἣν ἀνυμνοῦσιν Ἄγγελοι Θεοῦ· Αὕτη ὑπάρχει σκηνὴ ἐπουράνιος.
Ὁ Οἶκος
Τῶν ἀπορρήτων τοῦ Θεοῦ καὶ θείων μυστηρίων, ὁρῶν ἐν τῇ Παρθένῳ, τὴν χάριν δηλουμένην, καὶ πληρουμένην ἐμφανῶς, χαίρω, καὶ τὸν τρόπον ἐννοεῖν ἀμηχανῶ τόν ξένον καὶ ἀπόρρητον, πῶς ἐκλελεγμένη ἡ ἄχραντος, μόνη ἀνεδείχθη ὑπὲρ ἅπασαν τὴν κτίσιν, τὴν ὁρατὴν καὶ τὴν νοουμένην. Διό, ἀνευφημεῖν βουλόμενος ταύτην, καταπλήττομαι σφοδρῶς νοῦν τε καὶ λόγον, ὅμως δὲ τολμῶν, κηρύττω καὶ μεγαλύνω· Αὕτη ὑπάρχει σκηνὴ ἐπουράνιος.
Πηγή: Ορθόδοξος Συναξαριστής, ΚΕΔΑΠ
Τελευταία Ενημέρωση: 23 Νοεμβρίου 2024
ΤΟΠΟΘΕΣΙΑ ΣΤΟΝ ΧΑΡΤΗ
ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ
