Περιγραφή
Βασικές Πληροφορίες
Ιδρύθηκε λίγο μετά το 1370 από τον όσιο Διονύσιο, τον καταγόμενο από την Κορυσό της Καστοριάς, με χρηματοδότηση του αυτοκράτορα της Τραπεζούντος Αλεξίου Γ Κομνηνού. Το 1520 κτίσθηκε ο πύργος, ύψους 25 μέτρων. Το 1535 καταστράφηκε από πυρκαγιά το μεγαλύτερο μέρος της Μονής. Το Καθολικό, τιμώμενο στο Γενέσιο του Προδρόμου, πρέπει να είναι κτίσμα του 1375, ανακαινισμένο μετά την πυρκαγιά. Τα ιδιόρρυθμα Τυπικαριά του φαίνεται να είναι τα παλαιότερα του είδους στο Άγιον Όρος. Οι τοιχογραφίες του (1546/47) είναι έργο του φημισμένου ζωγράφου Τζώρτζη. Η Τράπεζα τοιχογραφήθηκε το 1603 από τους ζωγράφους Δανιήλ και Μερκούριο, στους οποίους οφείλονται και πολλά άλλα ζωγραφικά σύνολα της Μονής. Στο σκευοφυλάκιο φυλάσσεται η ελεφαντοστέινη πλάκα με ανάγλυφη την παράσταση της Σταυρώσεως, ο σταυρός της Ελένης Παλαιολογίνας και πολλά άλλα αξιόλογα κειμήλια.
Ιστορικά Στοιχεία
Η ίδρυση του μοναστηριού, που χρονολογείται στο β΄ μισό του 14ου αιώνα (1370-1374), οφείλεται στον Όσιο Διονύσιο. Σε παλαιά έγγραφα η μονή αναφέρεται και με άλλα ονόματα, όπως Νέα Πέτρα, Μονή του Μεγάλου Κομνηνού ή του κυρ Διονυσίου. Ο Όσιος Διονύσιος γεννήθηκε στο χωριό Κορησσό της Καστοριάς και σε νεαρή ηλικία, πήγε στο Αγιο Όρος, κοντά στον αδελφό του Θεοδόσιο. Μετά λίγα χρόνια, επί αυτοκράτορα Αλεξίου Κομνηνού του Γ΄ (1350-1390) ο Θεοδόσιος έγινε Μητροπολίτης στην Τραπεζούντα. Το γεγονός αυτό έδωσε την ευκαιρία στον Διονύσιο να πραγματοποιήσει το όνειρο του για την ανάγερση μονής πράγμα που κατόρθωσε με τη μεσιτεία του αδελφού του Μητροπολίτη Θεοδοσίου το 1375, όταν ο Αλέξιος Γ΄, ενέκρινε την ανέγερση της Μονής με το όνομα του Τιμίου Προδρόμου. Χαρακτηριστικό είναι το γεγονός όπου κατά το διάστημα που ο Όσιος βρισκόταν στην Τραπεζούντα για να ζητήσει οικονομική βοήθεια, ληστές πραγματοποίησαν επιδρομή κατά της μονής, την λεηλάτησαν και αιχμαλώτισαν τους μοναχούς για να τους πουλήσουν στην Μ. Ασία. Όταν επέστρεψε από την Τραπεζούντα ο Όσιος και το έμαθε, αναζήτησε τους μοναχούς, τους βρήκε και αφού τους εξαγόρασε γύρισαν όλοι μαζί στον Άθω και συνέχισαν το έργο της ανοικοδόμησης της μονής.
Τη βασιλική χορηγία του Αλεξίου επανέλαβαν κατόπιν και οι άλλοι βυζαντινοί αυτοκράτορες, οι Παλαιολόγοι, ενώ μετά την Άλωση της Κωνσταντινουπόλεως (1453) ευεργέτησαν το μοναστήρι και πολλοί ηγεμόνες της Μολδοβλαχίας στους οποίους οφείλεται η διεύρυνση και γενικά η σημερινή μορφή της μονής Διονυσίου.
Το έτος 1535 το μοναστήρι κάηκε κατά το μεγαλύτερο μέρος του αλλά σε μικρό διάστημα ο ηγεμόνας της Μολδαβίας Ιωάννης Πέτρος ανοικοδόμησε την ανατολική πλευρά του, ενώ μερικές δεκαετίες αργότερα, ο ηγεμόνας της Βλαχίας Αλέξανδρος μαζί με τη σύζυγο του Ρωξάνδρα Μαυροκορδάτου, εξαγόρασαν από τους Τούρκους και απέδωσαν στο μοναστήρι τα μετόχια του. Παράλληλα όμως, υπήρξαν και άλλοι ευεργέτες της μονής, ηγεμόνες και ανώτεροι αξιωματούχοι.
Κατόπιν, τόσο στον 16ο όσο και στον 17ο αιώνα γνώρισε ιδιαίτερη ακμή και κατέλαβε στην ιεραρχία την 5η θέση, που ως τότε κατείχε η Μονή Ξηροποτάμου, και τη θέση αυτή τή διατηρεί μέχρι σήμερα. Το 1805 επί πατριαρχίας Καλλινίκου, επανήλθε στον κοινοβιακό τρόπο ζωής.
Εκτός από τον κεντρικό ναό του, το μοναστήρι αριθμεί και πολλά άλλα παρεκκλήσια μέσα στον περίβολο και έξω από αυτόν που φθάνουν τα 14. Έξω από το μοναστήρι υπάρχουν διάφορα καθίσματα και ησυχαστήρια όπως και 7 κελλιά στις Καρυές. Λόγω του περιορισμένου της χώρου, η μονή Αγίου Διονυσίου έχει διαφορετική αρχιτεκτονική δομή από τα περισσότερα αγιορείτικα μοναστήρια: απουσιάζει η μεγάλη αυλή στο κέντρο καί η Φιάλη αγιασμού.
Κειμήλια
Το μοναστήρι διαθέτει μια πλούσια και πολύ καλά οργανωμένη βιβλιοθήκη του μοναστηριού η οποία περιέχει πάνω από 1.000 περίπου χειρόγραφα σε διάφορα υλικά (περγαμηνή, χαρτί κ.λπ.), αρκετά από αυτά εικονογραφημένα με ενδιαφέρουσες μικρογραφίες. Εξ αυτών, “μεγίστην σπουδαιότητα κέκτηνται και τα διπλωματικά της μονής έγγραφα”. Εκτός από το τμήμα των χειρογράφων η βιβλιοθήκη διαθέτει και αρκετές χιλιάδες έντυπα βιβλία, ανάμεσα στα οποία, σπάνιες εκδόσεις της Αγίας Γραφής, έργα κλασικών και εκκλησιαστικών συγγραφέων, λεξικά κ.ά.
Στον τομέα της τέχνης, το Καθολικό της μονής, αφιερωμένο στο Γενέσιο του Τιμίου Προδρόμου, ανήκει στο πρώτο μισό του 16ου αι., οπότε έγιναν και οι τοιχογραφίες του (1546-1547) από τον περίφημο Κρητικό αγιογράφο Τζώρτζη. Η τράπεζα της μονής, σώζει τοιχογραφίες του 1603, που έγιναν από τους ζωγράφους Δανιήλ και Μερκούριο. Στην τράπεζα επίσης υπάρχει μια εντυπωσιακή παράσταση της Κλίμακας του αγίου Ιωάννη του Σιναΐτη. Εξω από την τράπεζα, όπου σχηματίζεται μια στοά, υπάρχουν τοιχογραφίες σε καλή κατάσταση με πολύ εντυπωσιακές σκηνές από τον κύκλο της Αποκαλύψεως του Ιωάννου.
Από τα παρεκκλήσια του περιβόλου, το σπουδαιότερο είναι της Παναγίας του Ακαθίστου, όπου αυτό σώζεται αρχαιότατη εικόνα της Παναγίας πάνω σε κηρομαστίχα, που είναι γνωστή ως εικόνα των Χαιρετισμών της Θεοτόκου και, σύμφωνα με την παράδοση, είναι εκείνη που κρατούσε στα χέρια του ο πατριάρχης Σέργιος ή κάποιος άλλος επίσκοπος, όταν περιερχόταν τα τείχη της Κωνσταντινουπόλεως ενθαρρύνοντας στρατό και λαό κατά την πολιορκία της από τους Αβάρους και Σλάβους (626).
Τα κειμήλια της μονής Διονυσίου είναι αρκετά, και ανήκουν σε διάφορες εποχές: σημαντικό είναι μια πλάκα από ελεφαντοστό με ανάγλυφη παράσταση της Σταυρώσεως (10ος αι.), ο σταυρός της Ελένης Παλαιολογίνας, χρυσοκέντητα ιερά άμφια και υφάσματα, εκκλησιαστικά σκεύη, ενώ σε λειψανοθήκες σώζονται 150 περίπου τεμάχια από άγια λείψανα.
Απολυτίκιο Αγίου Νήφωνα Πατριάρχου Κωνσταντινουπόλεως
Ἦχος γ’. Θείας πίστεως.
Ἔργοις ἔλαμψας, τῆς εὐσέβειας, πᾶσαν ηὔγασας, τὴν Ἐκκλησίαν, τῆς ταπεινώσεως τρόποις ὑψούμενος, ἀσκητικῶς δοξασθεῖς γὰρ ἐν Ἄθωνι, Πατριαρχῶν καλλονὴ ἐχρημάτισας. Νήφων ἔνδοξε, θείων χαρίτων ἔμπλησον, τοὺς πίστει καὶ πόθω σὲ μεγαλώνοντας.
Κοντάκιον
Ἦχος πλ. δ΄. Τῇ Ὑπερμάχῳ.
Τῆς Ἐκκλησίας λύχνος ὤφθης παμφαέστατος, τῇ καθαρότητι σοφὲ τῆς πολιτείας σου, τὰς τοῦ Πνεύματος ἐλλάμψεις καταπλουτήσας. Ἀλλ’ ὡς σκεῦος ἀρετῶν καὶ ὑποτύπωσις, καθοδήγησον ἡμᾶς πρὸς βίον κρείττονα, τοὺς βοῶντάς σοι: Χαίροις Νήφων Πατὴρ ἡμῶν.
Πηγή: Ιερά Μονή Βατοπαιδίου, Ορθόδοξος Συναξαριστής
Τελευταία Ενημέρωση: 26 Δεκεμβρίου 2023
ΤΟΠΟΘΕΣΙΑ ΣΤΟΝ ΧΑΡΤΗ
ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ
